Przeszłość ożywiona

Wystawa archeologiczna została zorganizowana w piwnicach Muzeum wokół odsłoniętych reliktów muru obronnego z basztą (które kiedyś zamykały dziedziniec Pałacu), wzniesionego w XIV w. za panowania założyciela miasta, króla Kazimierza Wielkiego. Do dziś zachował się fragment muru o długości 25 m, szerokości do 2 m i wysokości prawie 3 m.

Wystawa przedstawia historię osadnictwa pradziejowego na terenach Podkarpacia od chwili pojawienia się tu człowieka w górnym paleolicie (ok. 15 000 lat p.n.Ch.). Oprócz przedmiotów wytworzonych przez człowieka, najstarszymi zabytkami są szczątki fauny plejstoceńskiej: żuchwa słonia stepowego oraz zęby i kości mamutów. Z okresu paleolitu na wystawie prezentowane są m. in.: zabytki kamienne, wśród których wyróżnić można groty strzał paleolitycznych łowców reniferów. Do unikatowych znalezisk należy odkrycie z miejscowości Hłomcza koło Sanoka. Natrafiono tam na ślady szałasu ludności kultury magdaleńskiej sprzed 15 tyś. lat, gdzie znaleziono zespół narzędzi krzemiennych, wykonanych z rzadkiego surowca – krzemienia z Birczy. Zabytki z młodszej epoki kamienia reprezentowane są przez wyroby kamienne, wśród których wyróżnić można siekiery krzemienne, kamienne topory. Wyjątkowymi eksponatami są eneolityczne topory miedziane pochodzenia zakarpackiego, rzadko występujące na ziemiach polskich. Zbiór ten uzupełniają żarna kamienne, przęśliki i fragmenty glinianych naczyń.

Epoka brązu na terenie Podkarpacia charakteryzuje się bogatym osadnictwem czego potwierdzeniem jest liczny materiał pozyskany w trakcie badań osad oraz cmentarzysk. Początki epoki brązu powiązane są z silnymi wpływami kultur archeologicznych z obszarów zakarpackich. Należy do nich przede wszystkim kultura Otomani-Füzesabony, której osady odkryto na terenie Kotliny Jasielsko-Krośnieńskiej (między innymi Trzcinica, Potok, Łajsce, Krosno, Sanok). Na osadach tych odkryto liczny materiał zabytkowy – fragmenty naczyń glinianych, ozdoby, narzędzia i broń wykonane z brązu. Późniejsze fazy epoki brązu również charakteryzują się wpływami z Zakarpacia. Z tego czasu po polskiej stronie Karpat notowane są osady kultury Gáva. Na wystawie prezentowane są zabytki z cmentarzyska w Bachórzu-Chodorówce oraz szereg innych przedmiotów, w tym wyroby brązowe: ozdoby, narzędzia, broń. Ewenementem na skalę europejską jest skarb ozdób brązowych z wczesnej epoki żelaza odkrytych w Hłomczy koło Sanoka. Składał się z ponad 300 wyrobów brązowych oraz kilkunastu szklanych. Wśród nich znajdują się ozdoby nie posiadające analogii w dotychczas odkrytych zabytkach tego typu.

Obszar Podkarpacia, podobnie jak niektóre tereny ziem Polski, zasiedlony został w epoce żelaza przez plemiona celtyckie. Śladami ich pobytu tutaj są charakterystyczne zabytki reprezentowane przez wyroby o charakterze gospodarczym: żarna obrotowe, specyficzna ceramika naczyniowa z domieszką grafitu, ozdoby takie jak: fragment szklanej bransolety, paciorek z wyobrażeniem twarzy, fragment żelaznej zapinki.

Okres wpływów rzymskich reprezentują zabytki o charakterze miejscowym (kultura przeworska), wśród których znajdują się fragmenty naczyń glinianych, formowanych ręcznie, jak i przy pomocy koła garncarskiego, przęślik gliniany, gliniana figurka antropomorficzna, grot broni drzewcowej, paciorki (szklany i bursztynowy). Do zabytków napływających z terenów Cesarstwa Rzymskiego zaliczyć należy zbiór monet pochodzących z czasów od I do VI w.

Okres słowiański reprezentują przedmioty codziennego użytku: fragmenty oraz całe naczynia gliniane lepione ręcznie, jak i toczone na kole, przedmioty żelazne: klucz, sprzączka do pasa oraz nóż o wolutowym zakończeniu rękojeści, znaleziony na grodzisku słowiańskim w Brzezowej. Wyeksponowano ponadto zabytki o charakterze militarnym: topory, grot włóczni, ostrogę, groty strzał.

Całość zbioru zamykają zabytki późnośredniowieczne, w tym: elementy kamieniarki, rzeźby kamienne, kafle oraz zespół zabytków odkrytych w latrynie na rynku krośnieńskim (naczynia gliniane, unikalne kopyta szewskie, wyroby drewniane, fragmenty naczyń szklanych, wyroby skórzane), oraz sakralia osobiste pozyskane podczas badań krypt kościoła farnego.

Tomasz Leszczyński

Kierownik Działu Archeologicznego