Inne Światy/Zaświaty – Tajemnice życia w epoce brązu w północno-wschodnich Węgrzech.

Wystawa archeologiczna Herman Ottó Muzeum w Miszkolcu

Muzeum Podkarpackie w Krośnie 

21 lipca – 13 września 2015Wystawa przygotowana przez 

archeologów z Herman Ottó Muzeum w Miszkolcu prezentuje najnowszye wyniki prac badawczych dotyczących epoki brązu (2300 do 900 p. n. Ch.) na terenie województwa (komitatu) Borsod-Abaúj-Zemplén. Tajemnice życia ludności zamieszkającej w tym okresie, teren północno-wschodnich Węgier były badane pod wieloma względami, na wielu stanowiskach archeologicznych, najbardziej nowoczesnymi metodami. Efekty tych badań stanowią zasadniczą część naszej wystawy, na czele z najcenniejszymi eksponatami. 

Tytuł wystawy sugeruje zaproszenie do ekscytującej podróży, przenoszącej nas w czasie i przestrzeni, ukazującej podobieństwa i różnice w ludzkiej kulturze na przestrzeni tysiącleci. Inne Światy/Zaświaty zachęcają zwiedzających do rozważań na temat życia codziennego naszych przodków, ich rytuałów i wierzeń.

Pierwsza sala wystawowa zapoznaje zwiedzających z tajemnicami kultury tellowej (około 2300-1400 p.n.Ch.). Słowo tell po arabsku znaczy wzgórze lub kopiec. W europejskiej archeologii określamy tym słowem wzgórza, których powstanie wynikało z tradycji budowania osiedli na tym samym miejscu, przez ludność wielu generacji. Telle to świadectwo działalności człowieka - zabudowania raz pojawiały się, potem zanikały (lub celowo były niszczone), skumulowane pozostałości budynków stale się nawarstwiały - w ten sposób powstały wielowarstwowe stanowiska. Powstawanie tellów wiąże się ze stylem życia mieszkańców i obecności kilku innych czynników, takich jak warunki przyrodnicze i klimatyczne oraz grupa ludzka zorganizowana pod względem społecznym i gospodarczym. Takie osady były wznoszone przez społeczność wyrosłą we wspólnym kontekście kulturowym, splecioną szacunkiem do przodków i tradycji, wykraczającą poza tradycyjne pojęcie osiedla.

Pierwsza część wystawy prezentuje wyniki najnowszych badań epoki brązu. Przedstawiamy tu długofalowy program nieinwazyjnych badań osad. Zapewniamy również wgląd w prawdopodobne warunki życia sprzed 4000 lat. Porównujemy strukturę osad, typy domów, przedmioty codziennego użytku, a nawet zabawki dziecięce z odpowiednikami z naszych czasów. W kolejnej części pokazujemy przepiękne przedmioty z brązu. Czy brąz jako surowiec miał również inne znaczenie? Wystawa odkryje także przed nami zwyczaje pogrzebowe i wierzenia ludzi z epoki brązu.

Wdrugiej sali zwiedzający spotkają się dosłownie z „innym światem”- zniknie mikrokosmos środkowego okresu epoki brązu, stworzony według ścisłych zasad, ustępując późnej epoce brązu (około 1400-900 p.n.Ch.). Ta część wystawy to hołd dla pierwszego wybuchu „globalizacji” w historii ludzkości, w której przestrzeń Europy otwiera się, relacje kulturowe są coraz bardziej rozgałęzione i dalekosiężne, wspólnoty ludzkie stają się coraz bardziej mobilne, a kultura materialna coraz bardziej uniwersalna. Zmieniająca się struktura społeczeństwa późnego okresu epoki brązu jest przedstawiona poprzez ekspozycję odnoszącą się do wielopoziomowego, nowego stylu budowy sieci schierarchizowanych osad (powstają grody, osady otwarte i obronne, osady rolnicze pojawiają się na wcześniej nieeksploatowanych terenach), ogólnych cech ceramiki i produkcji przedmiotów brązowych, charakterystycznych części stroju męskiego i damskiego oraz nowych obyczajów pogrzebowych.

Najbardziej uderza w kontekście innowacji technologicznych w okresie późnego brązu, dwuchromatyczne wypalanie ceramiki z gładzoną powierzchnią imitującą metal, nowe metody w metalurgii brązu i ogromny zasięg dystrybucji nowych wyrobów. Analogie do przedmiotów wyprodukowanych w Kotlinie Karpackiej można znaleźć na terenie dzisiejszych Niemiec i Skandynawii. Te starannie opracowane przedmioty z brązu archeolodzy najczęściej znajdują ukryte jako skarby. W późnym okresie epoki brązu wartościowe obiekty metalowe są deponowane w ziemi w niespotykanej dotychczas ilości. Może były zabezpieczeniem majątku w niepewnych czasach, a może łupem zwycięskich wojowników? Może depozyty te należy interpretować jako składy materiału do dalszej obróbki dla metalurgów lub były one ofiarowane siłom nadprzyrodzonym? – właściwie, ile znalezisk, tyle możliwych wyjaśnień.

W późnej epoce brązu proces „globalizacji” znalazł swe odzwierciedlenie również w szerokim rozprzestrzenieniu się zwyczaju kremacji. Około  1000 lat p.n.Ch. wielkie cmentarzyska urnowe pojawiają się dosłownie wszędzie. Czy obrazuje to nagłą i powszechną zmianę wierzeń dotyczących śmierci i zaświatów? Czy wiąże się to tylko z większą wiedzą o ogniu i kontrolą nad nim dzięki rozwojowi technologii obróbki metali? Ten klarowny obraz zaciemniają coraz częstsze znaleziska pochówków wewnątrz osad. Na pierwszy rzut oka wydają się być pewną anomalią, ale jeżeli przyjrzymy się temu z bliska, odsłania się nam dużo ciekawszy obraz. Może była to nowa odsłona interprentacji pojęcia życia, śmierci i zaświatów?

Kulminacją tajemnic „innego świata” późnej epoki brązu jest wydzielona ciemna,  tajemnicza komnata, w której umieszczono wyjątkowy przedmiot, prawdopodobnie wykorzystywany podczas aktów rytualnych, do komunikacji z siłami nadprzyrodzonymi lub składania im ofiar. Będzie to specjalna przestrzeń, aby zadać sobie zasadnicze pytanie, czy pradawne „inne światy” tak bardzo różnią się od „zaświatów”?