Wykopaliska na rynku w Krośnie

Archeolodzy z Muzeum Podkarpackiego w Krośnie (Jan Gancarski, Anna Muzyczuk) w latach 1999-2000 odkrywali zaginioną przeszłość Wolnego Królewskiego Miasta Krosna. Wykopaliska prowadzone na krośnieńskim Rynku w związku ze zmianą jego nawierzchni, dostarczyły rewelacyjnych odkryć, o których nie śniło się historykom ani archeologom.

 

Niewiele mówiły na ten temat źródła pisane. Przebadano 17 arów z 0,8 ha powierzchni placu rynkowego rozpoznając sondażowo całą jego przestrzeń. Natrafiono na pozostałości osady ze starszej epoki brązu (1600-1400 lat p.n.Ch.) oraz osady celtyckiej z okresu lateńskiego (II w. p.n.Ch.). Osada słowiańska powstała tu w X wieku i od tego czasu ludzie nieprzerwanie zasiedlali ten obszar. Było to miejsce bardzo dogodne dla osadnictwa, z natury obronne, położone na kulminacji wzniesienia, w widłach Wisłoka i Lubatówki.

Badania archeologiczne dostarczyły wielu nieznanych dotąd pozostałości infrastruktury miejskiej, kilkadziesiąt tysięcy zabytków, bogatych informacji o procesach urbanizacyjnych i kształtowaniu się struktur miejskich w średniowiecznej Małopolsce. Doskonale zachowały się układy stratygraficzne (nawarstwienia) odzwierciedlające historię miasta. Odkryto relikty dwóch ratuszy – gotyckiego z początków XIV w. w zachodniej części Rynku i renesansowego z początków XVI w. w centralnej części, drewniane kanały odprowadzające ścieki w kierunku Wisłoka z końca XIII w., drewniane wodociągi z 1366 r. z pni drzew iglastych łączonych żelaznymi tulejami (starsze znaleziono tylko w Poznaniu). Były one wielokrotnie wymieniane i użytkowane aż do początku XIX wieku. W rurach znajdowały się specjalnie wydrążone otwory wentylacyjne i kontrolne. Odkryto drewnianą studnię i dół chłonny przy ratuszu gotyckim, podstawy kramów kupieckich oraz ślady celowo utwardzonej nawierzchni Rynku z XIII i XIV w., brukowaną nawierzchnię Rynku z początków XVI w. z wyprofilowanym kamiennym rynsztokiem, drewniany magazyn dziegciu, zbiornik na wodę oraz pozostałości drewnianych budowli handlowych z XVI-XVIII w. Odsłonięto także dwie zapomniane studnie z XIX w.

Odkryto dziesiątki tysięcy różnorodnych zabytków, w tym wiele unikalnych o randze europejskiej. Wydobyto ponad 100 monet, w tym: półgrosz Kazimierza Wielkiego, trzy denary królowej Jadwigi, monety czeskie, ruskie, szwedzkie, austriackie, złote i srebrne ozdoby, części stroju, części rzędu końskiego, broń, żelazne i brązowe narzędzia. W warstwach średniowiecznych doskonale zachowały się wyroby z surowców organicznych (skóry, drewno, tkaniny, kości, róg). Odkryto zastawę stołową używaną przez krośnieńskich mieszczan – gliniane dzbany, garnki, talerze, misy, kubki, patelnie oraz szklane flasze i pucharki. W dużych ilościach odkryto kafle piecowe, o pięknych ornamentach figuralnych, zoomorficznych, roślinnych, często pokryte różnobarwną glazurą. W obu ratuszach znaleziono pozostałości posadzek układanych z glinianych płytek, a także kamienne detale architektoniczne (kroksztyny, elementy portali).

Do zupełnie unikalnych zabytków zaliczyć można: złotą sprzączkę do pasa z końca XIII w., kamienną formę odlewniczą ze sceną Ukrzyżowania z przełomu XIII i XIV w., żelazny zdobiony grot bełtu kuszy z XV w., ceramiczne formy odlewnicze, kości do gry, plomby kupieckie, odważniki, łopatę z XIV w., nóż ze złoconą rękojeścią, nóż z rogowym trzonkiem, drewniany pięknie zdobiony uchwyt pieczęci miejskiej lub berła, klucz do kłódki kasy miejskiej (?), ceramiczny puchar z pozłacanymi polami i z wyobrażeniem twarzy brodatego mężczyzny (import z Niemiec) prawdopodobnie należący do burmistrza, kompletne kafle ze scenami biblijnymi z XV w., dużą ilość doskonale zachowanych wyrobów z drewna i surowców organicznych (skóra, płótno, sukno), ceramikę w tym kilkanaście całych naczyń glinianych, płytki podłogowe i ścienne, wyroby metalowe i szklane, a także w całości zachowane kurze jaja z XIV w. oraz średniowieczną deskę klozetową.  

 

Z gotyckiego ratusza o wymiarach 14,2 x 10,5 m zachowały się piwnice zbudowane z piaskowca. Parter i piętro wzniesione były zapewne w konstrukcji szachulcowej. W piwnicach odkryto pozostałości dwóch kamiennych portali. W jednym z pomieszczeń mieścił się warsztat jubilerski. Spłonął on prawdopodobnie w 1500 roku. Relikty te są „pieczęcią” rodową miasta i dowodzą, że już w XIV w. Krosno było miastem o wyjątkowej pozycji w Małopolsce.

Ratusz renesansowy o wymiarach 21 x 14,5 m był budowlą trzytraktową, w narożnikach wzmocnioną przyporami, z reprezentacyjnym wejściem w ścianie zachodniej. Wzniesiono go z piaskowca i cegły. Niespotykanym znaleziskiem są trzy szyby-pochylnie, na które natrafiono we wschodnim trakcie, będące pozostałościami miejskich szaletów. Do wnętrza ratusza przy pomocy drewnianych rur doprowadzona była woda. Tu zbierali się rajcy miejscy, odbywały się sądy, mieściło się więzienie, składy towarów, sklepy. Po pożarze w 1818 roku został on rozebrany i pamięć o nim zaginęła.

         

 

Prace wykopaliskowe były jednymi z największych prowadzonych na terenie zespołu staromiejskiego w Polsce i w tej części Europy. Dostarczyły sensacyjnych odkryć ukazujących w zupełnie nowym świetle najstarsze dzieje Krosna, miasta nazywanego Parva Cracovia, które w XIV-XVI w. nie ustępowało rangą największym ośrodkom miejskim państwa polskiego. Doskonale zachowane wyroby drewniane pozwalają na bardzo precyzyjne datowanie odkryć metodą dendrochronologiczną, co jest ewenementem w skali europejskiej.

Z tych faktów do tej pory nie zdawali sobie sprawy historycy. Zabytki te są wielkim dziedzictwem kultury narodowej. Gotycki ratusz jest obok ratusza krakowskiego jedyną tego rodzaju budowlą z tego czasu w Małopolsce. Odkrycia te zmieniły historię miasta i mogły stać się jedną z głównych jego atrakcji. Niestety decyzją Zarządu Miasta i Rady Miasta Krosna odrzucono koncepcję budowy rezerwatu archeologicznego na krośnieńskim Rynku. W związku z tym zabytki ruchome oraz fotografie przedstawiające ponownie zasypane relikty murów domu wójtowskiego oraz renesansowego ratusza można oglądać na naszej wystawie "Z dziejów Krosna i regionu".