Podsumowanie projektu „Dziedzictwo archeologiczne regionów szansą na rozwój turystyki” w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007-2013. Nr projektu: WTSL.02.01.00-18-250/10

Obszar pogranicza polsko-słowackiego, pomimo posiadania wyjątkowych walorów przyrodniczych, krajobrazowych i historycznych, boryka się z problemem stosunkowo niewielkiego ruchu turystycznego. Aby tę sytuację zmienić w Trzcinicy koło Jasła, w latach 2007-2009, powstał Skansen Archeologiczny Karpacka Troja - jeden z największych i najnowocześniejszych skansenów archeologicznych w Europie. Odkryto tu najstarsze osady obronne z dotąd znanych w Polsce i stwierdzono pierwsze ślady oddziaływania cywilizacji anatolijsko-bałkańskiej na tereny ziem polskich. Znajduje się tu najlepiej zachowane grodzisko wczesnośredniowieczne w Małopolsce i jedno z najstarszych grodzisk słowiańskich. Wały obronne licząc od podstawy nasypów dochodzą jeszcze dzisiaj do 10 m wysokości i opasują prawie 3,5 ha powierzchni. W początkach epoki brązu zbudowano tu osadę warowną. Mieszkała w niej ludność grupy pleszowskiej kultury mierzanowickiej (2100-1650 p.n.Ch.) pozostająca pod silnymi wpływami zakarpackimi. W latach 1650-1350 p.n.Ch. żyła tu ludność zakarpackiej kultury Otomani-Füzesabony o bardzo wysokim poziomie cywilizacyjnym, zamieszkująca tereny północno-wschodniej części Kotliny Karpackiej. Ludność ta była pośrednikiem w przekazywaniu impulsów kulturowych świata egejsko-anatolijskiego na północ. W okresie wczesnego średniowiecza (780-1031 r. n.e.) znajdował się tu potężny, wieloczłonowy gród, centralny ośrodek jednego z plemion zamieszkujących w tym czasie Małopolskę. Zniszczenie grodu nastąpiło prawdopodobne w latach 1031-1039. Przez cały okres funkcjonowania obiektów obronnych w Trzcinicy nakładały się różnorodne wpływy kulturowe.

W trakcie interdyscyplinarnych badań prowadzonych na przełomie XX i XXI w.  odkryto ponad 160 tys. zabytków archeologicznych i przebadano konstrukcje obronne. Na bazie tych odkryć powstał niepowtarzalny w skali europejskiej skansen archeologiczny - oddział Muzeum Podkarpackiego w Krośnie. Skansen to wzgórze z grodziskiem i obszar położony u jego podnóża, zwany parkiem archeologicznym, zajmuje powierzchnię ponad 9 ha. W parku zrekonstruowano wioskę sprzed 3,5 tysiąca lat składającą się z 6 chat, wioskę słowiańską z IX w. składającą się z 6 domostw oraz kuźnię. Znajduje się tam pawilon wystawowy, a w nim sala ekspozycyjna, sala konferencyjna, 2 sale edukacyjne, pracownie, garaże, pomieszczenia magazynowe, pokoje gościnne. Do zrekonstruo-wanych wiosek przylega trawiasty plac, na którym odbywają się festiwale, pokazy i rekon-strukcje. Na grodzisku zrekonstruowano 9 odcinków wałów obronnych o łącznej długości 152 m, dwie bramy, miejsce czerpania wody, 2 domy z początków epoki brązu, 4 chaty słowiańskie i drogę wyłożoną dranicami.

Znajduje się także ponad 500 m ścieżek dla zwiedzających wykona-nych z kamieni rzecznych. Skansen odwiedza około 50.000 osób rocznie.

Aby zwiększyć atrakcyjność Skan-senu i obszarów pogranicza polsko-słowackiego, wspólnie z Krajoznaw-czym Muzeum w Hanuszowcach n/Toplą powstał projekt zakładający stworzenie dwóch nowych atrakcji turystycznych w postaci platformy widokowej w Karpackiej Troi oraz archeoparku w Hanuszowcach, co w pełni odpowiadało głównemu celowi Programu Współpracy Trans-granicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007-2013.

Muzeum Podkarpackie w Krośnie otrzymało z tego Programu dofinan-sowanie projektu pn. „Dziedzictwo archeologiczne regionów szansą na rozwój turystyki”. Umowa została podpisana 16 lipca 2013 r. Muzeum było Partnerem Wiodącym projektu, a Partnerem w Słowacji było Mu-zeum w Hanuszowcach. Całkowita wartość projektu wyniosła 887.734 EUR, dla Partnera Wiodącego 519.702 EUR. W najwyżej położonej części Skansenu Archeologicznego Karpacka Troja w Trzcinicy wybudo-wana została platforma widokowa, zaś w Hanuszowcach archeopark. Budowla składa się z sześciu kondygnacji połączonych zespołem biegów schodowych i spoczników. Jej wysokość sięga 44 m, zaś poziom obserwacyjny dostępny dla turystów znajduje się na wysokości 19,80 m i drugi na wysokości 33 m. Wejście na platformę stanowi inte-gralną część zwiedzania Skansenu, co pozwala turystom całościowo spojrzeć na Karpacką Troję, podzi-wiać monumentalizm grodziska i geniusz inżynieryjny naszych przodków.

Platformę udostępniono zwiedzającym 31 maja 2014 r. Ze względu na położenie oraz walory krajobrazowe regionu platforma stanowi doskonały punkt obserwacyjny pozwalający podziwiać rozległe obszary Beskidów, Pogórzy Karpackich i Dołów Jasielsko-Sanockich. Przy dobrej pogodzie i odpowiedniej przejrzystości powietrza turyści mogą dostrzec nawet odległe o ponad 100 km pasmo Tatr. Piękno Podkarpacia można podziwiać przez zainstalowane lunety, a obrotowa kamera internetowa umożliwia obserwację Karpackiej Troi i okolic z każdego miejsca na świecie, gdzie jest dostępny internet.

Archeopark obejmuje rekonstrukcje budownictwa mieszkalnego i obronnego. Zakres chronologiczny sięga od epoki kamienia po średniowiecze (paleolit, neolit, epoka brązu, okres lateński i wczesne średniowiecze).

Powstałe obiekty przyczynią się do wzrostu turystycznej atrakcyjności regionów i ich integracji, dadzą nowe możliwości aktywnego spędzania wolnego czasu dla mieszkańców, stworzą większe możliwości do badań nad przeszłością regionów oraz edukacji archeologicznej, wzmocnią więzi partnerskie i otworzą nowe perspektywy współpracy transgranicznej pomiędzy partnerami projektu i współpracującymi z nimi podmiotami. Nastąpi również wzrost dochodów z turystyki w obu regionach.